De voorbije twee jaar zijn 82 dakloze Polen vanuit Antwerpen teruggekeerd naar
hun thuisland. Ze gaan de strijd aan met hun drankverslaving en proberen samen
met lotgenoten sociale ondernemingen op te bouwen. Gazet Van Antwerpen ging
met schepen van Sociale Zaken Fons Duchateau (N-VA) in Polen kijken hoe het nu
met hen gaat. “Hier heb ik mezelf teruggevonden.”
OCMW-voorzitter en schepen van Sociale Zaken Fons Duchateau (N-VA) was de voorbije dagen op werkbezoek in Polen, waar hij een aantal projecten van de Barka
Foundation for Mutual Help heeft bezocht. De stad Antwerpen werkt sinds 2014 samen met de Foundation om dakloze Polen aan te moedigen terug te keren naar hun eigen land, om daar hun leven opnieuw op de rails te zetten. “De samenwerking met Barka is een succes”, vindt Duchateau. “In twee jaar zijn 82 dakloze Polen vrijwillig Duchateau. “In twee jaar zijn 82 dakloze Polen vrijwillig teruggekeerd. Dat heeft een gunstig effect op de overlast op straat in Antwerpen. Maar belangrijker is dat de daklozen in Polen de kans krijgen om hun problemen, zoals alcohol en drugsverslavingen, aan te pakken en onder begeleiding van Barka opnieuw leren op eigen benen te staan. Die aanpak werkt.”
“Eén grote familie”
Barka Foundation werd in 1989, na het instorten van de communistische dictatuur, opgericht door psycholoog Tomasz Sadowski en zijn vrouw Barbara. Het Barkaverhaal begon in een oude, vervallen boerderij die ze eigenhandig opknapten, met hulp van enkele psychiatrische patiënten, een vrijgelaten moordenaar, enkele daklozen en een prostituee.
“Niemand trok zich in die tijd het lot van de kwetsbaarste mensen aan”, legt Ewa Sandowski, dochter van de stichters uit. “We waren met 25. Iedereen hielp elkaar en deelde alles met elkaar. We leefden als één grote familie. De bewoners van het naburige dorp bekeken ons wel met veel argwaan, ze dachten dat we een soort sekte waren.”
De leefgemeenschap van de Sandowski’s groeide uit tot een soort landbouwcoöperatie. “Tomasz reed helemaal naar Berlijn om onze wortelen te gaan verkopen”, glimlacht Ewa. “We hadden het niet breed, maar de gemeenschap kon zichzelf onderhouden. Die commune bestaat tot vandaag nog steeds. Er wonen ex-verslaafden en ex-daklozen die voor elkaar zorgen en die de sociale onderneming helemaal zelf runnen.
De sociale onderneming vormde de blauwdruk voor het Barkamodel. “Wij geen klassieke
hulporganisatie”, zegt Sandowski. “De aanpak van klassieke hulpverleningsorganisaties die worden gefinancierd door de staat, is veel te passief. Wij zoeken samen met mensen een oplossing voor hun problemen. Bij ons is het nooit eenrichtingsverkeer. We helpen mensen op weg en geven hun ook verantwoordelijkheid, zodat ze weer op eigen benen leren staan. Maar ze moeten het uiteindelijk wel zélf doen. Al onze leefgemeenschappen en ondernemingen worden geleid door mensen die zelf dakloos of verslaafd zijn geweest.”
Van geitenkwekerij tot restaurant
Barka Foundation heeft sinds de oprichting tientallen sociale ondernemingen en coöperaties opgestart, gaande van ecologische landbouwbedrijven, geitenkwekerijen, een vakantiedomein, crèches, een hondenkennel tot een hippe bistro in het historische stadscentrum van Poznan. Ongeveer 15.000 mensen die eigenlijk verloren waren voor de samenleving hebben met de steun van Barka een nieuw leven kunnen opbouwen.
Een van die mensen die in Antwerpen van de straat werden geplukt, is Andzej (48). “Ik ben via Duitsland in Antwerpen terechtgekomen. Ik vond werk in een bouwbedrijf. Dat ging jaren goed, tot de baas besliste om alle Polen af te danken. Daarna heb ik nog een tijdje als tuinier gewerkt, maar uiteindelijk werd ik werkloos.”
“Ik begon te drinken, raakte mijn woning kwijt en kwam op straat terecht. Vier jaar lang heb ik zowat overal geslapen. In het stadspark, in een leegstaand gebouw in Berchem. Ik ken alle opvanginitiatieven van de stad. Zelfs aan die periode heb ik eigenlijk niet echt slechte herinneren. Ik heb nooit grote verwachtingen van het leven gehad. Maar toen ik gezondheidsproblemen kreeg, ben ik beginnen nadenken over mijn leven. Anderhalf jaar geleden ben ik Renata, de medewerkster van Barka, tegengekomen. Ze stelde me voor om terug te keren naar Polen. Hier zou ik mijn problemen kunnen oplossen.”
“Ik werk hier nu in de moestuin. Onze groenten worden verkocht op de markt. Ik ben blij dat ik deze stap heb gezet. Hier heb ik mezelf weer teruggevonden.”
De leider: een ex-gangster
Andzej kwam terecht in de leefgemeenschap van Kwilcz, een van de verbluffende projecten van Barka. In deze gemeenschap leven negentig mensen samen. De bewoners hebben allemaal een getroubleerde voorgeschiedenis, vol alcoholmisbruik, geweld, gevangenissen en armoede. De gemeenschap wordt geleid door Tomasz Flinik (42), een voormalige kopstuk van een zware
gangsterbende. “Ik belandde al op mijn twaalfde in de criminaliteit”, vertelt Tomasz. “Ik pleegde diefstallen, roofovervallen. Mijn jeugd bracht ik grotendeels door in jeugdinstellingen. Ik was tevreden met mijn leven, ik had een goede positie binnen de bende. Ik werd gerespecteerd. Ik was hoegenaamd niet van plan om mijn leven te beteren. Als ik in de gevangenis zat, was ik al bezig met het beramen van nieuwe misdaden.”
Tomasz was 17 toen hij toch bij Barka Foundation terechtkwam. “Het maakte onderdeel uit van mijn straf. Aanvankelijk zag ik het niet zitten om in de leefgemeenschap mee te draaien. Ik dacht alleen maar aan ontsnappen. Maar na ongeveer een jaar begon ik toch na te denken over mijn leven. De mensen hier in de gemeenschap hadden heel andere waarden dan ik. Door hier in de gemeenschap te leven, had ik geen contact meer met mijn oude milieu vol geweld, drugs en alcohol. Ik begon stilaan te beseffen dat ik mijn leven een andere wending moest geven. Als ik die stap niet had gezet, dan was ik nu waarschijnlijk dood geweest, of ik zat voor de rest van mijn leven in de gevangenis.”
Tomasz verblijft al twintig jaar in de gemeenschap. Drank, drugs en geweld behoren nu definitief tot het verleden. De beroepscrimineel van weleer groeide uit tot een van de steunpilaren van de gemeenschap. Onder zijn leiding werden twee oude flatgebouwen gerenoveerd en werd een biologische groentekwekerij opgericht. Op het domein zijn ook een restaurant, bibliotheek, school en kinderspeeltuin gevestigd.
“De dorpsbewoners komen naar hier voor culturele activiteiten en hun kinderen komen hier spelen”, zegt Ewa Sandowski. “En de gemeenschap is zelfbedruipend. Barka hoeft er geen geld meer in te steken. Dat is trouwens de filosofie van onze organisatie. We helpen bij de opstart. Maar eens zo’n sociale onderneming begint te draaien, verdwijnen wij naar de achtergrond. De onderneming blijft in het netwerk van Barka, maar ze opereert zelfstandig.”
Schepen Fons Duchateau (N-VA) zit met open mond naar het verhaal van Tomasz Flinik, die ondertussen ook verkozen werd in de gemeenteraad van Kwilcz, te luisteren. “Ik weet echt niet of dit bij ons mogelijk zou zijn. Dat iemand die zo’n slechte voorgeschiedenis heeft, er toch nog in slaagt om het rechte pad op te gaan en verantwoordelijkheid te nemen in de samenleving.”
Activering
Duchateau is erg onder indruk van de verwezenlijkingen van Barka. “Activering is hier geen vies woord. Hulpverlening is geen eenrichtingsverkeer, ze helpen mensen zodat ze hun leven zelf in eigen handen kunnen nemen. Dat concept levert hier concrete resultaten op. Ik ben er van overtuigd dat wij dit ook meer moeten gaan doen als we de kwetsbare groepen in onze samenleving echt helpen, als we hun menselijke waardigheid echt willen teruggeven. In Antwerpen hebben we vele tientallen jaren miljoenen geïnvesteerd in opvang en hulpverlening. Maar wat heeft dat nu opgebracht? De armoede is niet gedaald, integendeel, de armoede is toegenomen. We moeten durven nadenken of we ons
armoedebeleid op een andere manier moeten aanpakken. Dat is ook de reden dat we nu oproepen doen aan privéorganisaties, zoals Barka, om vernieuwende projecten te ontwikkelen. We moeten durven experimenteren.”
Een van de Barkaprojecten waarvan Duchateau erg onder de indruk is, is het nieuwe, hippe restaurant in Poznan. “Barka investeerde in een mooi pand, trekt een topchef aan en zet er werkloze studenten aan de slag die het vak leren. En dat restaurant, dat echt niet zou misstaan op het Zuid in Antwerpen, draait in zijn eerste jaar al winst! Dat soort projecten hebben we ook nodig.”
